Λεμπέσης, Πολυχρόνης

(Σαλαμίνα 1848 – Αθήνα 1913). Ζωγράφος. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών και συμπλήρωσε την εκπαίδευσή του στην Ακαδημία του Μονάχου. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έζησε και εργάστηκε κυρίως στη Σαλαμίνα και στον Πειραιά. Παρά την καλλιτεχνική αξία του δεν κατόρθωσε να ακολουθήσει μια ικανοποιητική επαγγελματική σταδιοδρομία όπως άλλοι σύγχρονοί του και παρέμεινε έως το τέλος της ζωής του αφανής. Τα θέματά του είναι συνήθως προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις, τοπία και ρωπογραφίες. Ασχολήθηκε ακόμα με την αγιογραφία και εργάστηκε στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση στην Αθήνα, στους Αγίους Θεοδώρους του Α’ Νεκροταφείου Αθηνών, στον Άγιο Κωνσταντίνο Πειραιά κ.α. Χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Λ. είναι η πραγματιστική αντιμετώπιση των θεμάτων, η εξαιρετική ζωντάνια των μορφών και η οξύτατη πλαστική αίσθηση. Ιδιαίτερα αξιόλογες είναι οι προσωπογραφίες του, όπως Ο Φερδινάνδος Σερπιέρης (συλλογή Κουτλίδη, Αθήνα) με τον επιβλητικό όγκο του κρανίου που θυμίζει την περίφημη αυτοπροσωπογραφία του Σεζάν, Η κόρη της Κούλουρης (συλλογή Καλκάνη, Αθήνα), Ο στρατιώτης (συλλογή Κουτλίδη), Ο παπάς (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα), Το πορτρέτο κοριτσιού (συλλογή Κουτλίδη) κ.ά., στις οποίες κατόρθωσε να συλλάβει και να ερμηνεύσει με ασυνήθιστη εκφραστική δύναμη το ψυχικό περιεχόμενο και το πνευματικό επίπεδο των μορφών. Μια άλλη εξίσου ενδιαφέρουσα κατηγορία έργων του είναι τα ρωπογραφικά στιγμιότυπα. Το Ορφανό (ιδιωτική συλλογή, Αθήνα) και το Στην Κρήνη (συλλογή Καλκάνη), εκτελεσμένα με γρήγορες πινελιές και συνοπτική τεχνική, διατηρούν όλη τη φρεσκάδα της άμεσης συγκίνησης· ελαφρώς συμβατικοί είναι οι αγροτικοί πίνακες εργαστηρίου. Έχοντας την πρόθεση να παρουσιάσει ηθογραφίες αξιώσεων σύμφωνα με τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής, εκτελούσε πιστά την κύρια μορφή· ωστόσο, κατά την επεξεργασία στο εργαστήριο την περιέβαλε με διάφορα άλλα περιγραφικά στοιχεία, τα οποία είναι φανερά ασύνδετα μαζί της, και παράλληλα μειώνουν τη γνησιότητά της. Στην κατηγορία αυτή μπορούν να καταταχθούν Το κουβεντολόι (1880), Το μεράκι του τσολιά (1884) –και τα δύο βρίσκονται στη συλλογή Καλκάνη– κ.ά. Στα τοπία του, ο Λ. επιτύγχανε να αποδώσει το φως της ελληνικής υπαίθρου χωρίς να αποσυνθέτει τα αντικείμενα και τις μορφές μέσα στον χώρο (Τοπίον, Εθνική Πινακοθήκη· Μικρούλα στα χορτάρια, συλλογή Καλκάνη). Μικρότερης σημασίας είναι οι αγιογραφίες του, όπου για βιοποριστικούς λόγους ενέδωσε στις απαιτήσεις των εργοδοτών, χωρίς να ακολουθήσει την ορθόδοξη παράδοση ούτε την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του, αλλά φιλοτέχνησε τις εικόνες σύμφωνα με τα πρότυπα ξένων καλλιτεχνών που εργάστηκαν στην Ελλάδα και επιχείρησαν να παρέμβουν στη βυζαντινή αγιογραφία και να την προσαρμόσουν στο πνεύμα της δυτικής θρησκευτικής ζωγραφικής του 19ου αι. Γενικά ο Λ. δεν ανήκει στους ζωγράφους εκείνους που εξιδανίκευσαν την πραγματικότητα· ήταν ένας άμεσος και ρεαλιστής καλλιτέχνης που γνώριζε τον τρόπο να εκμαιεύει την αλήθεια και τη δύναμη της φύσης και να τις αποτυπώνει με τους ισχυρούς όγκους του, την πυκνή και αισθησιακή χρωματική ύλη, την ποικιλία των τόνων και την αποφυγή των περιττών λεπτομερειών και του εξωραϊσμού. Γι’ αυτό και δεν διακρίθηκε στις συνθέσεις του εργαστηρίου, όπου η οξεία αίσθησή του δεν έβρισκε το αντίστοιχο ερέθισμα. Έργα του Λ. βρίσκονται, εκτός από τις προαναφερθείσες συλλογές, και στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών (Προσωπογραφία Καψάλη, 1881· Προσωπογραφία Σαντόρε ντι Σάντα Ρόζα, 1882 κ.ά.). «Ο παπάς», έργο του Πολυχρόνη Λεμπέση, ενός από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 19ου αι. (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα). «Το παιδί με τα κουνέλια», πίνακας του Πολυχρόνη Λεμπέση (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα· φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Λεπτομέρεια πίνακα του Πολυχρόνη Λεμπέση με τίτλο «Γυμνό» (συλλογή Κουτλίδη· φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). «Το πορτρέτο κοριτσιού», προσωπογραφία του Πολυχρόνη Λεμπέση (συλλογή Κουτλίδη· φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). «Νέα που ταΐζει περιστέρια», έργου του Πολυχρόνη Λεμπέση (συλλογή Κουτλίδη· φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Μία από τις πλέον αξιόλογες προσωπογραφίες του Πολυχρόνη Λεμπέση, με τίτλο «Στρατιώτης» (συλλογή Κουτλίδη· φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).